آمارهای شورای اسلامی شهر تهران از افزایش ۲۰درصدی مرگومیر مرتبط با آلودگی هوا در همین دو هفته خبر میدهند؛ عددی تکاندهنده که عمق بحران را روشنتر میکند، اما همچنان نه در سیاستگذاریها تحرک تازهای دیده میشود و نه در میدان عمل، اقدامی درخور بزرگیِ فاجعه صورت میگیرد.
تهران این روزها در وضعیتی گرفتار شده است که کارشناسان آن را «تشدید چرخه مرگ خاموش» توصیف میکنند؛ چرخهای که حالا با همزمانی شیوع گسترده آنفلوآنزا ضربآهنگی سریعتر و خشنتر گرفته است.
پزشکان هشدار میدهند ترکیب ذرات آلاینده با ویروس آنفلوآنزا، ریهها را آسیبپذیرتر کرده و شدت علائم این بیماری را در گروههای حساس، دو تا سه برابر افزایش داده است؛ بیمارستانها میگویند مراجعات تنفسی در همین مدت رشد معناداری داشته، اما پاسخ سیاستی متناسب هنوز از راه نرسیده است. مدارس، ادارات و حملونقل عمومی همچنان همان روال معمول را دنبال میکنند؛ گویی بحران فقط در گزارشها وجود دارد، نه در هوایی که میلیونها شهروند هر روز به ریههایشان میکشند، این تناقض میان شدت بحران و سستی واکنشها، به پرسش بزرگ این روزهای تهران تبدیل شده است: چهزمانی قرار است کسی مسئولیت این وضعیت را جدی بگیرد؟
تهران در حالی روزهای ممتد آلودگی را تجربه میکند که سازوکارهای کنترل آلودگی از نوسازی ناوگان فرسوده گرفته تا توسعه حملونقل پاک، مدیریت منابع انتشار، پایش سختگیرانه صنایع و حتی شفافیت در اعلام دادهها نهتنها پیشرفتی نداشته، بلکه برخی از آنها عملاً متوقف شدهاند، نتیجه آن، شهری است که در نیمه آذر نه آسمانی آبی دارد، نه چشماندازی روشن برای تغییر. شهروندان در این میان تنها تماشاگرانی هستند که هر روز آمارهای تلختری میشنوند و هر شب با امیدی کمتر به فردای پاکتر چشم میدوزند.آلودگی هوا در تهران بهجای آنکه یک موضوع اولویتدار ملی باشد، تبدیل به مسئلهای «رهاشده» شده است؛ بحرانی که هر سال تکرار میشود، اما هر سال با واکنشی کوچکتر و کماثرتر.
الهه موحدی، کارشناس محیط زیست، درباره این وضعیت به تسنیم میگوید: چند سال پیش، بررسیهای مرکز پژوهشهای مجلس درباره روند اجرای قانون هوای پاک آب پاکی را روی دست همه ریخت و به جامعه هشدار داد که با توجه به اجرای ضعیف این قانون، نباید انتظار آسمانی آبی داشت. کارشناسان این مرکز تأکید کرده بودند که دستگاههای اجرایی، در مجموع، عملکردی ضعیف تا متوسط در اجرای قانون هوای پاک و آییننامه فنی آن داشتهاند و تا زمانی که این رویه ادامه پیدا کند، نمیتوان به بهبود کیفیت هوا یا تحقق هوای پاک امیدوار بود.بهگفته او، امروز همان پیشبینیها به واقعیت تبدیل شده و بخشهای وسیعی از کشور زیر لحافی از آلودگی فرو رفته است.درحالی که نه خودروهای فرسوده جمعآوری شدهاند، نه حملونقل مناسب و قابل اتکا داریم و کانونهای گردوغبار داخلی و خارجی نیز کنترل نشدهاند، اصلاً چرا باید توقع هوای پاک داشته باشیم؟ همان قانونی که در سال ۱۳۹۶ تصویب شد، مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد از میان ۵۶ ماده قانون و آییننامه فنی آن، اجرای ۲۲ ماده ضعیف، ۱۷ ماده متوسط و تنها ۱۷ ماده مطلوب ارزیابی شده است.